Bilgisayarınızın Yardımına Koşun

Genel koruma hatası! Windows ile içli dışlı olan hemen herkes bu mesajı bilir. Bilmece gibi sistem kilitlenmeleri ve diğer tipik bilgisayar problemleri halen PC kullanıcılarının başını ağrıtmaya devam ediyor.Bu baş belası "mavi ekrana" karşı en iyi çözümleri açıklıyorum.

Her PC kullanıcısının başına şöyle bir olay gelmiştir: Bilgisayar başında çalışırken birdenbire ekranda kullanıcıların korkulu rüyası mavi ekran belirir ve Windows şöyle bir mesaj verir: "XYZ dosyasında, xx:zz adresinde XY özel durumu oluştu... Güncel uygulama sonlandırılacak."

Microsoft'un teknik desteği bile bu tip ne olduğu belirsiz hata mesajlarında ne yapması gerektiğini nadiren bilebilir. Mavi ekranlarda her zaman aynı modülün gösterildiği fark edilince sorunun belirli bir aygıttan veya sürücüden kaynaklandığı tespit edilebilir. Ancak genel olarak bu gibi durumlarda sadece tüm sistemin sistematik olarak kontrolü, problemin çözümünde yardımcı olacaktır.

İlk hareket noktası: Sürücülerin kontrolü

Windows 98 altında sürücü konfigürasyonunun merkezi Aygıt Yöneticisi'dir (en çabuk şekilde masaüstündeki Bilgisayarım simgesine sağ tuşla ve açılan menüden Özellikler'e tıklanarak açılabilir). Aygıt Yöneticisi'nde daha ilk bakışta birçok konfigürasyon hatası açıkça tespit edilebilir: Bir aygıt simgesi sarı ünlem veya soru işaretine sahipse ya da kırmızı bir çarpı işareti ile işaretlenmişse, Windows ya aygıtı tanımamıştır veya aygıt düzgün çalışmıyordur, ya da iptal edilmiştir. Özellikler düğmesine tıkladığınızda kısaca problemin nedenini açıklayan bir pencere ile karşılaşırsınız. Birçok aygıtın aynı Interrupt'ı (IRQ) kullanması gibi kaynak çakışmaları burada tespit edilebilir.

Ancak "Bu aygıt düzgün çalışmıyor" veya "Aygıtın sürücüleri doğru yüklenmemiş" gibi bir hata mesajı ile de karşılaşabilirsiniz. Çok fazla bilgi vermeyen bu kadar çok hata mesajında sürücüyü yeniden kurmak çoğunlukla tüm problemleri çözecektir.
Burada fırsattan istifade en yeni sürücüleri üreticilerin Web sayfalarından çekip kurmanız yararınıza olacaktır. Yeni bir sürücünün kurulumu için maalesef standart bir işlemler dizisi söz konusu değil: Kurulumdan önce eski sürücüleri sistemden çıkartmak veya Aygıt Yöneticisi'ndeki aygıt simgesini kaldırmak gerekebilir. En doğrusu üreticinin kurulum yönergelerine uymaktır. (Bu yönergeler genellikle sürücü paketi ile birlikte gelen bir "readme" text dokümanında anlatılırlar.)

Aygıt sürücülerinin bitmeyen güncellemesi

Aygıt Yöneticisi hiçbir kurulum hatası göstermese bile sürücüler sistemdeki hatalı bir fonksiyonun (ve sistem kilitlenmelerinin) kaynağı olabilir. Çoğunlukla çakışmalar ve uyumsuzluklar Windows altında çalışırken ortaya çıkar, bu yüzden Windows açılış sırasında bunları otomatik olarak tespit edemez. Çoğu üretici işlerini ihmal etmiyor ve bilinen bug'ları çabucak sürücü güncellemeleri ile ortadan kaldırıyorlar.

Hatalardan en çok nasibini alan sürücüler ekran kartı ve anakart chipset sürücüleridir, ancak prensip olarak her bir sistem bileşeni her türlü kilitlenmeden sorumlu olabilir. Bu yüzden mümkün olduğunca her aygıt (anakart, ekran kartı, ses kartı, ethernet kartı gibi) için en yeni sürücüleri üreticilerin web sayfalarında arayın.

Özel bir durum olan anakartlarda beş ve hatta altı değişik sürücü paketini (IDE Controller, AGP desteği, USB vesaire için) birden kurmanız gerekebilir. Anakart veya ekran kartının üreticilerini bilmiyorsanız veya üretici güncel sürücü güncellemelerini sunmuyorsa bunun yerine chipset üreticisinin referans sürücülerini (anakartlar için Intel, VIA, ALI veya SiS, ekran kartları için mesela NVidia veya S3) kullanın. Şüpheli durumlarda kurulu olan eski sürücünün isminden veya kart üzerine entegre edilmiş chip'ler üzerindeki etiketlerden hangi üreticinin söz konusu olduğunu tespit edebilirsiniz. Tüm yeni sürücülerin kurulumundan sonra sadece güncellenmiş ve çoğunlukla daha hızlı çalışan bir sisteme sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda daha stabil bir sisteme sahip olabilirsiniz.

İşi kökünden çözün: BIOS güncellemesi

Sürücü güncellemeleri bir işe yaramazsa, tüm sürücülerin anası olan BIOS'u güncellemenin vakti gelmiş demektir. BIOS güncellemelerini ayni şekilde üreticilerin Web sayfalarında bulabilirsiniz, başka bir yerde bulmanız da söz konusu değildir. Anakartlar için bir referans BIOS sürümü yoktur. BIOS güncellemesinde bilgisayar sisteminizin kalbine müdahale ettiğiniz için üreticinin yükleme talimatlarına tam olarak uymanız gereklidir, ayrıca eski BIOS'un yedeklenmesi gibi güvenlik önlemlerini de mutlaka almalısınız. Zira güncelleme sırasında bir problem çıkarsa büyük ihtimalle tüm anakart kullanılamaz bir hale gelebilir. Güncellemeden sonra sistemi standart (Default) ayarlarla açmanız daha doğru olacaktır. Bilgisayar bu ayarlarla stabil olarak çalışıyorsa BIOS'un ince ayarlarıyla uğraşabilirsiniz.

Donanım kontrolü: Hata kaynağının tespiti

Şimdiye kadarki tüm işlemleriniz başarısızlıkla sonuçlandıysa sorunun kaynağını donanımın kendisinde aramaya başlayabilirsiniz. Donanımdan korkmanıza gerek yok, burada çok üst düzey fizik veya elektronik bilgisi olmadan hata arayabilir ve bulabilirsiniz. Kasayı açtıktan sonra öncelikle monte edilen parçalar üzerinde dikkatinizi yoğunlaştırın: İşlemci soketine sağlam bir şekilde oturmuş mu, bellek modülleri doğru yerleştirilmiş mi, ISA ve PCI kartlar sıkı bir şekilde yuvalarına oturmuşlar mı?
Özellikle AGP ekran kartları çoğunlukla problemlere neden olabilirler, zira AGP yuvası tam olarak oturmamış kartlara karşı çok hassas olabiliyor. Ayrıca tüm kablo bağlantılarını da kontrol etmeyi ihmal etmeyin.

Sabitdiskin güç kablosundaki bir temassızlık kadar yazıcı kablosunun da tam olarak oturmaması sistem kilitlenmelerine neden olabilir. Bu sırada kasa içindeki bazı parçaların dikkat çekici özelliklere sahip olup olmadıklarını da kontrol edebilirsiniz (renkli kondansatörler ve benzeri), bazı bozuk parçaları çıplak gözle bile fark edebilirsiniz.

Son olarak bilgisayarı kasayı kapatmadan açık bir şekilde çalıştırmalı ve tüm fanların (CPU, ekran kartı, güç kaynağı) çalışıp çalışmadığını kontrol etmelisiniz. Aktif olarak soğutulan bileşenler fanlar dönmediğinde hemen problem çıkaracak ve sistemi kilitleyecektir.

Burada anlattığımız ipuçlarından hiçbiri bir işe yaramıyorsa size artık sadece şu işlem yardımcı olabilir: CPU, bellek, sabitdisk ve ekran kartı dışındaki tüm bileşenleri sökün ve sistemi bu minimum konfigürasyonda çalıştırın. Sistem stabil çalışıyorsa geriye kalan tüm bileşenleri teker teker takarak hatanın nereden kaynaklandığını tespit edin.

CD Yazıcı: Kayıt Medyaları ve Yazılım

1 Kendi yaktığınız müzik CD'lerindeki takılmalar

Problem: Kayıt yazılımı müzik CD'sinin oluşturulmasında hiçbir hata vermemesine rağmen bazı veya tüm parçalar çalınırken takılıyor veya kısa kesintiler oluşuyor.
Çözüm: Çoğu durumda bu problemin nedeni CD'ye yazma veya kaynak CD'sinin dijital okuması ("grabbing") sırasındaki hız problemidir. Müzik CD'lerini maksimum dört hızlı olarak yazmaya dikkat edin. Kaynak, dijital olarak okunmuş bir müzik CD'si ise, grabbing için okuma hızını düşürün.

Yeni kayıt programları MP3'leri doğrudan ses izlerine (audio track) kaydetme imkanını da sunuyorlar. Bu özelliği kullanın: Kayıt yazılımını önce MP3'leri WAV dosyalarına çevirecek ve daha sonra bunları CD'ye yazacak şekilde ayarlayın. Aynı anda yazma imkanı da veren "On the fly" decode işlemi ise çoğu bilgisayarın performansını zorlayacak ve kayıt işlemi büyük olasılıkla hatalar verecektir. Parçalar arasındaki takılmalar da yanlış tercih edilmiş bir kayıt yönteminin göstergesidir (DAO = Disc at once yerine TAO = Track at once). Bu ayarı kayıt yazılımında değiştirin.

Bu ipuçları işinize yaramazsa başka marka bir CD-R ile deneyin. Bazı audio player'lar (özellikle araçlardaki CD çalıcılar) bazı kaydedilebilir CD'lerde diğerlerine göre daha problemli oluyorlar.

2 Buffer Underrun hatasına karşı önleminizi alın

Problem: Kayıt işlemi "Buffer underrun" hatasıyla yarıda kesiliyor veya bitiyor.
Çözüm: Buffer underrun, veriler kaynaktan (sabitdisk veya CD) çok yavaş bir şekilde transfer edildiğinde veya veri akışı kesildiğinde ortaya çıkar. 8 hızlı bir kayıt için en azından 300 MHz'li bir Pentium II'ye gerek vardır.

Yazma sırasında bilgisayarınızı download veya MP3 çalma gibi başka işlerle yormayın. Ekran koruyucusunu iptal edin. Sabitdisklerde DMA modunu kontrol edin ve etkinleştirin, diski defragmante edin. Ağ sürücülerinden kayıt yapmayın (özellikle de 10 Mbitlik ağlarda).

Her kayıt yazılımı yazma işlemini simüle edebilir. Bu işlem gerçi uzun bir zamanınızı alacaktır, ancak olası buffer underrun hatalarını da ortaya çıkaracaktır. Yavaş kaynaklarda bir image dosyası oluşturun. Burada kayıttan önce oluşturulacak CD'nin aynı boyutta bir dosya halinde kopyası sabitdiske kaydedilir. Ancak sağlıklı bir yazma işlemi için image dosyası almadan önce sabitdiskin mutlaka defrag edilmesi gerekir.

3 Kayıt programı hatalı CD-R mesajı veriyor

Problem: Yazma işlemini başlatmadan önce program, hatalı bir kaydedilebilir CD'ye yazmaya çalışıldığı ve CD-R'ın bulunamadığıyla ilgili bir hata mesajı veriyor.

Çözüm: Böyle bir mesajın doğruluğuna hemen inanmanız gerekmiyor, başka katmanlı (renkli) ve/veya başka bir üreticinin kaydedilebilir CD'sini deneyin bir de. Her yazıcı, her kaydedilebilir CD ile de çalışmayabilir, bunu da unutmayın.

4 Oversize'a rağmen overburn çalışmıyor

Problem: 80 dakika kapasiteli oversize bir kaydedilebilir CD ve uygun özelliğe sahip kayıt yazılımı kullanılmasına rağmen bir CD'ye 74 dakika /650 MB'dan daha fazlası yazılamıyor.

Çözüm: Bir kaydedilebilir CD'ye kapasitesinin üzerinde kayıt yapabilmek için şu üç noktaya dikkat etmelisiniz: Yazılım (oversize/overburn fonksiyonuna sahip olmalı), kaydedilebilir CD (sistem alanında doğru lead-out kaydına -80 dakikalık CD-R'lar- sahip olmalıdır) ve son olarak da CD yazıcı (Overburn işlemi için uygun olmalıdır. Özellikle 2X sınıfındaki eski aygıtlarda bu özellik genelde bulunmaz).

Yaygın CD yazıcıların ve özelliklerinin (overburn özelliklerini de) geniş bir listesini http://www.feurio.com/ adresinde bulabilirsiniz. Aynı sayfada ayrıca çoğu kaydedilebilir CD'yi ve kapasitelerini gösteren bir listeyi bulabilirsiniz. 74 dakika kapasiteli normal kaydedilebilir bir CD'ye bile genelde birkaç MB daha fazla veri kaydedebiliyorsunuz.

5 Audio ve data karışık CD-R Player'da problem çıkarıyor

Problem: Ses ve veri izleriyle kaydedilmiş bir CD-R, CD player'da sorunlara neden oluyor.

Çözüm: Müzik ve veri içeren Mixed mode adı verilen CD'lerde veri izi daima Track 01'de bulunur. Bazı CD player'lar bu yüzden CD'nin içeriğini (table of contents, TOC) okuyamazlar veya veri izlerini yanlışlıkla audio verisi olarak yorumlarlar. En iyi durumda ilk "title"ı manuel olarak atlayabilirsiniz. Aksi halde sadece CD-Extra formatında kayıt, problemi çözebilir: Bu formatta veri izleri CD-R'ın en son track'inde ayrı bir session olarak bulunur, bu da CD player'ları hiçbir şekilde rahatsız etmez. Kayıt programının dokümantasyonunda CD-Extra formatında nasıl kayıt yapabileceğinizi okuyup öğrenin. Prensip olarak burada multisession (çok defada) CD yazmanız ve normal verileri ikinci session'da kaydetmelisiniz.

6 Sadece CD yazıcı kaydedilen CD'yi okuyor

Problem: CD yazıcı kendisinde yazılan bir CD-R'ı problemsizce okuyabiliyor, ancak CD-ROM sürücüde CD tanınmıyor.

Çözüm: Bunun birçok nedeni olabilir. En sık rastlananı şudur: CD kaydedildikten sonra "kapatılmamıştır" (close disc). Zira Multisession CD'lerde kaydedilebilir CD kayıt işleminden sonra "açık" bırakılabilir, böylece daha sonra başka veriler de ikinci defada CD'ye eklenebilir.

Sadece CD-R kapatıldıktan (veya ilgili session kapatıldıktan sonra) normal sürücüler de bu CD'ye erişip kullanabilirler. Düşük bir ihtimalle de olsa sorun CD yazıcıdan kaynaklanabilir. Eski ve sık kullanılan aygıtlarda yazma optiğinin ayarı değişebilir. Kaydedilebilir CD'ler bu durumda "yamuk" yazılabilirler, ve ancak yazıcı tarafından tam olarak aynı sapma açısı ile okunabilirler. Yazma optiğini yeniden ayarlamak ise genelde bir işe yaramaz.

"Geçici" ayar değişmesinin çözülebilir nedenlerinden biri de aşırı ısınan bir CD yazıcıdır. Aygıt etrafında yeterli bir soğutma sağlayın ve cihazı mümkün olduğunca sabitdiskten uzağa monte edin. Bazı bilgisayarcılarda sürücü yuvalarına uyan özel soğutucular da satılıyor.

Ekran Görüntüsü: Grafik Kartı ve Monitör

7 Ekran tazeleme hızı (refresh rate) çok düşük

Problem: Monitördeki görüntüler yansıyor, büyük olasılıkla çok düşük bir ekran yenileme frekansı yüzünden. Denetim Masası/Görüntü/Ayarlar/Gelişmiş/Bağdaştırıcı menüsünden de daha yüksek bir değer seçilemiyor.

Çözüm: Ekran kartı ve monitör sürücüleri DCC ile otomatik olarak en uygun yenileme hızını ayarlayamıyorlarsa duruma kendiniz müdahale etmeli ve yeni refresh rate oranı belirlemelisiniz..

Windows'un görüntü özelliklerinde size hangi refresh frekanslarını sunacağı sadece kurulu olan monitöre (daha doğrusu monitör sürücüsüne) bağlıdır. İlgili Windows sürücü veri tabanındaki sınır değerler ise gerçekten de oldukça düşük seçilmiş. En iyisi daha üst model bir monitör sürücüsünü kurun, böylece daha yüksek tazeleme hızlarına sahip olabilirsiniz. Ancak dikkat: Aşırı yüksek seçilmiş bir ekran tazeleme hızı monitörünüze zarar verebilir! Kötü sürprizlerle karşılaşmamak için monitörün kitapçığına bakıp maksimum refresh hızlarını öğrenebilirsiniz.

Bir diğer olasılık da monitörünüz için uygun olan Windows sürücü veritabanını (MONITOR.INF, MONITOR1.INF vesaire) bulmak ve uç yenileme değerlerini değiştirmektir. Ancak bu yöntem zor olduğu kadar hatalara da açıktır. Göz sağlığı ve ergonomi açısından tazeleme hızının en az 75 Hz olması gereklidir.

8 Piksel hatalarından sonra sistem kilitlenmesi

Problem: Bilgisayar ile çalıştıktan bir müddet sonra monitörde renkli pikseller veya görüntü deformasyonları ortaya çıkıyor ve daha sonra da çoğunlukla sistem kilitleniyor.

Çözüm: Bu büyük ihtimalle termal bir problemdir. Özellikle yeni 3D kartların grafik işlemcileri aşırı derecede ısınabiliyorlar.

Yeterli bir soğutmayı sağlamanız gerekiyor: Ekran kartı (eğer varsa) üzerindeki fanın işlevselliğini kontrol edin. Kartı gerekirse başka bir slota takın, diğer kartlarla bu şekilde arasında daha fazla boşluk olabilir ve daha kolay soğuyabilir bu durumda. Kartın komşu yuvalarındaki slot kapaklarını sökmek de, daha fazla hava alması açısından mantıklı bir çözüm olacaktır.

9 Monitör daha açılırken bile karanlık kalıyor

Problem: Monitör daha boot sırasında bile kararıyor ve hiçbir görüntü gelmiyor.

Çözüm: Öncelikle monitörün Windows'un yüklenmesinden önce (BIOS mesajları) mi karardığını, yoksa Windows açılışında mı karardığını belirlemeniz gerekiyor.
İlk durumda önce monitör ve güç kablosunun düzgün olarak bağlı olup olmadığını kontrol edin. Daha sonra ekran kartının yuvasına tam olarak oturup oturmadığını denetleyin. AGP kartlar slot kapağına vidalı olsalar bile yuvalarından fırlayabilirler. Böyle bir durumda açılışta genelde üç defa "biiip" sesi duyarsınız (ancak bunun mutlaka olması gerekmiyor, kartın kısmen kontağa sahip olması yeterli oluyor).

Ekran, ancak Windows açılışından sonra kararıyorsa sorun hatalı veya yanlış ayarlanmış bir sürücüden kaynaklanıyordur. Monitörün OSD (On Screen Display) menüsünde çok yüksek bir ekran tazeleme frekansının seçili olup olmadığını görebilirsiniz (genelde "out of range" hata mesajı çıkar).

Böyle bir sorunla karşı karşıysanız Windows'u güvenli kipte açın (boot sırasında [F8] tuşuna basılı tutun) ve ekran kartı sürücülerini yeniden kurun. Uygun monitörü seçin. Zira monitör modeline bağlı olarak, Windows maksimum ekran tazeleme frekansını belirler.

10 GeForce veya Vodoo'da hiçbir görüntü yok

Problem: Monitör, GeForce veya Voodoo 3 chip'li bir ekran kartı takıldığında kararıp kalıyor.

Çözüm: PC'nin güç kaynağı çok güçsüz olabilir ve değiştirilmesi gerekebilir. Bahsedilen her iki chip de zira çok yüksek güç çekerler. Güç kaynağı 3.3 voltta 15 amper ve 5 voltta ise 30 amper sağlayabilmelidir.